Goede requirements zijn het fundament van de informatievoorziening

Informatiesystemen worden gebouwd of gewijzigd op basis van de requirements van de belanghebbenden. Hoe beter deze requirements zijn, hoe groter het succes van het systeem. Het opstellen van requirements is heel wat meer dan het aan de toekomstige gebruikers vragen wat ze willen. Vandaar dat de nieuwe cursus van IIR, “Praktische Opleiding Informatie Analist, vertaal de businessbehoeften naar concrete en passende functionaliteit” maar liefst 5 dagen nodig heeft om deze complexe materie eigen te maken. Dit artikel geeft een samenvatting van wat er zoal wordt behandeld.

Wat leveren goede requirements u op?

• Lossen een informatieprobleem op
• Creëren geen nieuwe informatieproblemen
• Ondersteunen de visie, missie en doelstellingen van de organisatie
• Passen binnen de prioriteiten zoals die in het bedrijfsbeleid / jaarplan / meerjarenplan zijn vastgesteld
• Passen binnen de architectuur
• Voldoen aan de kwaliteitseisen t.a.v. functionaliteit, duurzaamheid en aantrekkelijkheid
• Sluiten goed aan op het gewenste informatieproces
• Voldoen aan de criteria voor Administratieve Organisatie / Interne Controle
• Voldoen aan de criteria van het veiligheidsbeleid
• Leiden tot een systeem dat het werkproces maximaal ondersteunt
• Leiden tot een systeem dat goed valt te beheren

Wat verstaan we onder requirements?

Requirements zijn de specificaties van de behoeften aan informatievoorziening van de gebruikers daarvan. Onder deze “behoeften aan informatievoorziening” worden niet de details van het beoogde informatiesysteem verstaan (die worden uitgewerkt in het systeemontwerp) maar datgene wat men ermee wil bereiken. Requirements Engineering is de methode waarlangs deze behoeften worden geïnventariseerd (“geëliciteerd”), geanalyseerd, gespecificeerd, gevalideerd en gerealiseerd.

Onze maatschappij is in toenemende mate afhankelijk van goed werkende informatiesystemen. Van Gemeentelijke Basis Administratie, internet en betaalautomaten tot de werking van elektronica, overal zijn het informatiesystemen die bepalend zijn voor de bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid etc.
Deze informatiesystemen zijn gebaseerd op requirements: er is onderzoek gedaan naar wat een informatiesysteem of elektronica moet doen en de resultaten van dit onderzoek zijn in de vorm van requirements doorgegeven aan de ontwerpers van de informatiesystemen of van de elektronica. De requirements vormen daarmee de basis van het succes of falen van een informatiesysteem.

Er wordt onderscheid gemaakt in:

• Niet-functionele requirements
• Businessrequirements
• Gebruikersrequirements
• Systeemrequirements

Niet-functionele requirements
Niet-functionele requirements zijn algemene requirements of kwaliteitseisen die gelden voor alle functionele requirements. Bijvoorbeeld hoe onderhoudbaar, betrouwbaar of gebruiksvriendelijk het systeem moet zijn. Een goede invulling van de niet-functionele requirements is mede bepalend voor de kwaliteit en het succes van het informatiesysteem.

Business requirements
In de business requirements wordt vastgelegd op welke wijze het informatiesysteem het behalen van de bedrijfsdoelstellingen moet ondersteunen. Een informatiesysteem ondersteunt doorgaans een bedrijfsdomein zoals inkoop, productie, verkoop, management, planning, personeel, financiën etc. Missie, visie en doelstellingen van de organisatie moeten eerst specifiek gemaakt worden voor het betreffende domein. Vervolgens kan bepaald worden welke rol het informatiesysteem kan spelen bij het bereiken van het domeinbeleid.
Het eindresultaat is een opsomming van doelen die gebruikt kunnen worden als input voor het opstellen van gebruikers- en systeemrequirements.
De business requirements worden beschreven in de Business Case, dat onderdeel uitmaakt van het Project Initiation Document (PID). Ze worden gedurende het project voordurend bewaakt.

Gebruikersrequirements
De gebruikersrequirements bevatten de gewenste functionaliteit van een informatiesysteem (of van een wijzigingsvoorstel voor een informatiesysteem) zoals deze door de stakeholders (“gebruikers”) worden geformuleerd. Ze zijn de operationalisatie van de business requirements: in de business requirements staat wat er met het informatiesysteem bereikt moet worden en in de gebruikersrequirements staat met welke concrete informatieprocessen van de stakeholders dat moet gebeuren. Niet alle gewenste gebruikersfuncties vloeien rechtstreeks uit de business requirements voort: de losse functies moeten een logisch geheel vormen.
De gebruikersrequirements kunnen worden gemodelleerd in de vorm van ondermeer:
•    Procesbeschrijvingen en procesmodellen
•    use cases en use case diagrammen
•    use case scenario’s

Systeemrequirements
De systeemrequirements bevatten specifieke eisen aan het informatiesysteem. Waar de gebruikersrequirements meer beschrijven wat er met informatiefuncties bereikt moet worden, beschrijven systeemrequirements de meer harde aspecten.
De systeemrequirements kunnen worden gemodelleerd in de vorm van ondermeer:
•    domeinmodellen
•    business rules
•    termen- en definitielijst

Hoe komt u tot goede requirements?
Het opstellen van requirements
Bij het opstellen van de requirements worden de eisen van gebruikers en andere belanghebbenden (de stakeholders) zorgvuldig geïdentificeerd en gedocumenteerd. Zo moet het uiteindelijke doel van het bouwen van het systeem boven water komen. Volgens Nuseibeh en Easterbrook is requirements engineering “het ontdekken van dit doel, via het identificeren van belanghebbenden en hun behoeften, en het documenteren hiervan in een vorm die vatbaar is voor analyse, communicatie en implementatie”. Door middel van een stakeholderanalyse wordt vastgelegd wie de belanghebbenden zijn bij een informatiesysteem en welke doelen deze willen bereiken. Bij het identificeren van de behoeften dient de informatie analist echter niet alleen uit te gaan van de behoeften van de stakeholders, maar ook rekening te houden met de randvoorwaarden van het systeem zoals architectuureisen en eisen op het gebied van AO/IC.
Inventariseren van requirements
De inventarisatie van requirements wordt ook vaak “elicitatie” genoemd, dat letterlijk betekent: het uitlokken van reacties of het onttrekken van moeilijk verkrijgbare informatie.
Over het algemeen is de informatie analist geen expert in het domein dat hij of zij moet analyseren. Door interactie met vakspecialisten en direct betrokkenen moet de informatie analist zich een beeld vormen van wat daar speelt. Requirements elicitatie gaat dus over het begrijpen van het probleem. Dit proces wordt gecompliceerd door het feit dat er verschillende disciplines bij betrokken zijn. Veelal kan de analist niet volstaan met een rol als buitenstaander, die alleen maar vraagt en documenteert wat de betrokkenen willen. De informatie analist moet er voor zorgen dat het management een keuze maken tussen conflicterende eisen, of een standpunt inneemt in een machtsstrijd tussen betrokkenen.

Analyseren van requirements
Nadat het probleem is begrepen, moet het beschreven worden. Er zijn nogal wat technieken voor het specificeren van requirements. De belangrijkste zijn:

• Scope definitie
• Context diagrammen
• Procesmodellen
• Use Case diagrammen
• Domeinmodellen
• Klassediagrammen
• Businessrules

Termen- en definitielijst
Na de inventarisatie vindt de analyse plaats: door requirements schematisch uit te werken kunnen volledigheid, consistentie, logica e.d. inzichtelijk worden gemaakt. Doorgaans leidt dit tot vragen aan de gebruikers en zal een aanvullende inventarisatie nodig zijn. Het inventariseren en het analyseren van requirements is dan ook een iteratief proces.

Valideren van requirements
Nadat de requirements zijn beschreven, moeten de verschillende belanghebbenden het eens worden. Ze moeten vaststellen dat de juiste eisen zijn vastgelegd (validatie), en dat deze eisen juist zijn vastgelegd (verificatie). Daarnaast wordt gecontroleerd of de requirements volledig en consistent zijn.
Hierbij kunnen kwaliteitscriteria worden gehanteerd zoals die bijvoorbeeld beschreven zijn in de IEEE 830 norm. In deze norm staat ook een model voor het opstellen van een volledig requirementsdocument.

Requirements Management
Requirements management is het beheersingsproces dat ervoor moet zorgen dat alle functionele (business-, gebruikers-en systeem-) requirements en niet-functionele requirements correct worden verwerkt in het uiteindelijke informatiesysteem. Al tijdens het opstellen van de requirements vinden versiebeheer en consistentiecontroles plaats. Tijdens de oplevering van (onderdelen van) het informatiesysteem wordt bijgehouden welke requirements correct zijn verwerkt.

Conclusie
Requirementsengineering is een vrij jong vakgebied dat hoge eisen stelt aan de Informatie Analist. Deze moet van veel markten thuis moet zijn om zodanige requirements op te stellen dat daar een informatievoorziening uit voortkomt die de organisatie echt vooruit helpt. De nieuwe opleiding van IIR combineert de benodigde breedte en diepgang met een praktische aanpak.

Geplaatst op: 17 augustus 2015